Felsefe, yalnızca sorular sormakla değil, bu sorulara verilen cevapların temellendirilmesiyle de ilgilenir. Temellendirme süreci ise argümanlarla, yani gerekçelendirilmiş düşüncelerle yürütülür. Felsefi argüman, herhangi bir fikri yalnızca dile getirmekten ibaret değildir; bu fikir için dayanaklar sunmak, akıl yürütmeyle desteklemek ve mantıksal tutarlılık içinde ifade etmek gerekir. Bu yazıda, bir felsefi argümanın nasıl kurulduğu, hangi yapıların izlendiği ve dikkat edilmesi gereken noktalar ele alınacaktır.
1. Argüman Nedir?
Genel anlamda argüman, bir iddiayı desteklemek amacıyla öne sürülen öncüller (önermeler) dizisidir. Bir argümanda en az bir öncül (supporting statement) ve bir sonuç (conclusion) bulunur. Amaç, öncüller yardımıyla sonucun doğruluğunu temellendirmektir. Felsefi argüman ise, daha sık soyut kavramlar üzerine kurulur ve çıkarımlar çoğunlukla mantıksal analiz üzerinden yürütülür.
Bu yazımızda mantık kuralları üzerinde de duracağız dilerseniz linke tıklayarak okuyabilirsiniz.
2. Felsefi Argümanın Temel Yapısı
Felsefi bir argümanın üç temel öğesi vardır:
- Tez: Savunulan temel iddiadır.
- Öncüller: Bu tezi destekleyen gerekçeler ya da varsayımlardır.
- Akıl Yürütme: Öncüllerle sonuç arasındaki mantıksal bağın kurulmasıdır.
Örnek bir basit argüman:
Tez:
İnsanlar, eylemlerinden ahlaki olarak sorumludur.
Öncüller:
- Ahlaki sorumluluk, kişinin eylemlerinin sonuçlarını öngörebilmesine ve farklı seçenekler arasında bilinçli tercih yapabilmesine dayanır.
- İnsanlar genellikle eylemlerinin sonuçlarını düşünme ve buna göre seçim yapma kapasitesine sahiptir.
- Bilinçli tercih ve öngörü yeteneği, diğer canlılara kıyasla insanlarda daha gelişmiştir.
Akıl Yürütme:
İnsanlar, farklı eylem seçenekleri arasından bilinçli olarak birini seçebilir ve bu seçimin olası sonuçlarını genellikle öngörebilir. Bu durum, onları yalnızca tepki veren canlılardan ayırır. Eğer bir varlık bilinçli tercihler yapabiliyorsa ve bu tercihler sonucunda eylemleri doğuyorsa, o zaman o varlık bu eylemlerden ahlaki olarak sorumlu tutulabilir. Bu nedenle, insanlar ahlaki sorumluluk taşıyabilecek varlıklardır.
3. Argüman Türleri: Dedüktif ve İndüktif
Felsefede iki temel argüman türü kullanılır, tümegidim ve tümdengelim olarak da bilinirler:
a) Dedüktif Argüman
Sonucun, öncüllerden kesin olarak çıktığı argümanlardır. Eğer öncüller doğruysa, sonuç da zorunlu olarak doğrudur. Örnek:
- Tüm insanlar ölümlüdür.
- Sokrates bir insandır.
- Öyleyse, Sokrates ölümlüdür.
Bu tür argümanlar mantıksal geçerlilik (validity) ve sağlamlık (soundness) açısından değerlendirilir.
b) İndüktif Argüman
Genelleme yoluyla oluşturulur. Sonuç, öncüllerden olasılıkla çıkar. Bilimsel çıkarımlar genellikle bu türdedir. Örnek:
- Gördüğüm her kuğu beyazdı.
- Öyleyse, tüm kuğular beyaz olabilir.
Felsefede bu tür argümanlara dikkatli yaklaşılır çünkü sonuç, öncüllerden zorunlu olarak çıkmaz.
4. Argüman Kurarken Dikkat Edilmesi Gerekenler
a) Açık ve Tanımlı Kavramlar
Kullanılan kavramlar belirsiz ya da çok anlamlı olmamalıdır. Örneğin “özgürlük” ya da “gerçek” gibi kavramlar açıklanmadan kullanılırsa argümanın temeli belirsizleşir.
b) Tutarlılık
Argümanın içinde yer alan tüm önermelerin birbirleriyle çelişmemesi gerekir. Tutarsızlık, argümanın çökmesine neden olur.
c) Varsayımlar
Her argüman bazı örtük varsayımlar taşır. Bunların farkında olmak ve mümkünse açıkça belirtmek, argümanın sağlamlığını artırır.
d) Mantık Hatalarından Kaçınma
Sık yapılan safsatalar (örneğin “kişiye saldırma”, “yanlış ikilem”, “popülerliğe başvurma”) argümanın geçerliliğini zayıflatır. Felsefi bir argüman, akla değil duygulara hitap eden bu tür hatalardan uzak durmalıdır.
5. Felsefi Argüman Yazımında Yapı Önerisi
Bir felsefi yazıda argümanı kurmak için aşağıdaki yapıyı izlemek işlevsel olabilir:
- Soruyu Tanıt: Hangi soruyu ele alacağını açıkça belirt.
- Tezini Belirt: Bu soruya vereceğin temel yanıtı kısa ve net ifade et.
- Öncülleri Sun: Bu tezi neden savunduğunu açıkla.
- Karşı Tezleri Göz Önüne Al: Farklı yaklaşımları belirtip neden katılmadığını açıklığa kavuştur.
- Sonuca Var: Argümanın neden ikna edici olduğunu yeniden ifade et.
6. Örnek Bir Felsefi Argüman (Kısa)
Soru: İnsan özgür müdür?
Tez: İnsan mutlak anlamda özgür değildir.
Öncüller:
- İnsan kararlarını çevresel, genetik ve kültürel faktörlere bağlı olarak verir.
- Karar verme sürecinde bu faktörlerin etkisi dışında kalmak mümkün değildir.
Sonuç: Bu nedenle, insan davranışı belirli ölçütlerle şekillendiği için mutlak bir özgürlükten söz edilemez.
Kapanış
Felsefi argüman kurmak, yalnızca bir görüş belirtmek değil; bu görüşü açık, tutarlı ve mantıklı gerekçelerle temellendirmek demektir. Argümanlar güçlü olabildiği kadar zayıf da olabilir. Bu nedenle, felsefi yazımda yalnızca hangi görüşü savunduğun değil, nasıl savunduğun da önemlidir. Düşüncenin geçerliliği, onun sistematik olarak nasıl sunulduğuna bağlıdır. Felsefede tartışma, haklı çıkmak için değil, daha sağlam ve açık düşüncelere ulaşmak için yapılır. Bu nedenle, iyi kurulmuş bir argüman yalnızca ikna edici değil, aynı zamanda düşünsel olarak geliştiricidir.